De vroegste en meest elementaire kantha-steek is een eenvoudige rijgsteek waarmee oude lappen stof op elkaar genaaid werden om er opnieuw kleding en dekens van te maken. Nakshi kantha is decoratief borduurwerk met een beeldtaal van plaats- en cultuurgebonden ontwerpen en patronen.
Ode aan de schepping
Wat ooit begon met een eenvoudige rijgsteek evolueerde tot een waaier van borduursteken waarmee epische of juist persoonlijke verhalen verteld worden, de pracht van de natuur op doek gezet wordt, of complexe geometrische patronen ontstaan als ode aan de schepping.
Onze nakshi kantha-sjaals worden gemaakt in het district Birbhum in de Indiase deelstaat West-Bengalen. Daar woont en werkt Takdira Beghum, een 60-jarige zeer getalenteerde ontwerpster die zo'n 100 vrouwen uit de streek van borduurwerk voorziet.
Nakshi kantha borduur-idioom
In de hele regio maken vrouwen nakshi kantha-borduurwerk, hindoes en moslims, maar de patronen kunnen enorm van elkaar verschillen. Elke plek heeft zijn eigen borduur-idioom dat nauw verwant is met de religie, tradities en lokale gewoonten. 
Hoog niveau borduurwerk onderscheiden
Het werk van Takdira en haar groep vrouwen steekt met kop en schouders uit boven het gemiddelde nakshi kantha-werk dat in de regio verkrijgbaar is. De lat ligt zeer hoog, zowel wat betreft de ontwerpen, de moeilijkheidsgraad van het borduurwerk, en de stofkeuze. Niet voor niets is ze een gelauwerde ontwerpster die meerdere nationale onderscheidingen kreeg. De belangrijkste, de Shilp Guru Award in 2009 staat op haar visitekaartje. Het is een onderscheiding voor innovatie in traditioneel vakmanschap en een erkenning voor het hoogste niveau op het gebied van esthetiek, kwaliteit en vaardigheid.
(Op de foto: Sandra en Takdira)
Takdira is een onopvallende verschijning. Ze woont en werkt in een rustig straatje in een middelgrote stad. Haar huis biedt plaats aan vrouwen die samen willen komen om te borduren. Er is een grote voorraadkast met stoffen en borduurgaren en genoeg slaapkamers voor familie en gasten. Pal tegenover het huis staat een laag gebouwtje waar de borduurontwerpen via overdrukpapier waar minuscule gaatjes in zijn geprikt, overgebracht wordt op de zijden stoffen. Dat gebeurt met petroleum. Als het borduurwerk klaar is, wordt de sjaal gewassen en verdwijnt de bedrukking weer.
(Salim, de schoonzoon van Takdira -in het witte hemd- kijkt toe hoe een ontwerp van Takdira overgebracht wordt op de zijde).
Voorbestemd voor het huishouden
Takdira groeide op in een klein dorp op het platteland. Na haar formele schooltijd leerde ze nog twee jaar door op een kunstacademie waar ze alle borduursteken leerde en nieuwe ontwerpen maakte. Drie jaar later trouwde ze op 19-jarige leeftijd. Toen ze drie dochters had gekregen wilde ze graag iets voor zichzelf en haar kinderen creëren, maar wat? Als vrouw in een conservatieve, patriarchale gemeenschap leek zoiets vrijwel uitgesloten.
Vrouwelijk ondernemerschap
Toch was ze een mogelijkheid: kantha. Een vaardigheid die miljoenen vrouwen in de hele regio delen. En dus op een dag trok Takdira de stoute schoenen aan: ze zocht contact met een aantal jonge vrouwen uit haar dorp en trainde hen in het verbeteren van hun borduurvaardigheden. Vervolgens nam ze hen in dienst. Ze borduurden stoffen voor de lokale markt, maar op een manier zoals nog niet eerder gezien was.
Aanmoediging van de mannen
De vrouwen borduurden uitgebreide en complexe ontwerpen, niet op katoen of gerecyclede zijde, maar op exclusieve handgeweven Tasar-zijde. Hiermee brachten ze unieke en exclusieve producten op de markt. Toch was het voor Takdira niet eenvoudig om de jonge generatie over te halen met haar samen te werken. Nog moeilijker was het om hun echtgenoten te overtuigen de vrouwen te laten werken. Takdira's echtgenoot steunde haar echter en gebruikte zijn invloed in de gemeenschap om zijn vrienden aan te moedigen hun vrouwen te laten werken.
Sociaal geaccepteerde bezigheid
Inmiddels bestaat de groep uit meer dan 100 vrouwen, variërend in leeftijd van 18 tot 70 jaar. Voor hen is deze vorm van werken en een zelfstandig inkomen verdienen, ideaal. Kantha borduren is een lokale traditie en ze kunnen het thuis doen. Het is een sociaal geaccepteerde bezigheid die niet ten koste gaat van de zorg voor kinderen en andere huishoudelijke bezigheden.
Familiebedrijf
Takdira's jongste dochter is nauw betrokken bij de borduuractiviteiten in Birbhum, en Salim, de man van haar oudste dochter, neemt de verkoop voor zijn rekening. Hij staat incidenteel met de sjaals op beurzen en onderhoudt relaties met klanten.
Eenvoud en gastvrijheid zit in de genen van de familie. Er wordt niet aan marketing gedaan, maar wie de kunst van Takdira waardeert, wordt onthaald met alle egards en warmte.
Thuis en samen borduren
Het maken van een nakshi kantha-sjaal kan wel 6 maanden of langer duren, afhankelijk van de grootte en complexiteit. Bovendien kunnen de vrouwen er zoveel tijd voor nemen als ze nodig hebben. Ze nemen de stof en het garen mee naar huis om te werken, en soms komen ze bijeen om in een groep te borduren.
Bewaken van erfgoed
Takdira maakt nog steeds alle ontwerpen zelf. Ze worden zorgvuldig bewaard in een groot boek. Op de vraag of ze ook wel eens in opdracht sjaals maakt met een aangeleverd ontwerp, schudt ze resoluut haar hoofd. Takdira's kunst is geen kunstje dat inzetbaar is door derden. Wat hier gemaakt wordt, is erfgoed. En dat wordt in een onopvallend straatje door een onopvallende dame met hart, hand en ziel bewaakt.